यो समय संसार दुई ध्रुवमा विभाजित हुँदै गएको छ, र नेपाल पनि त्यसको अपवाद छैन। हालैका वर्षहरूमा हाम्रो राजनीतिक र वैचारिक विभाजन झन् गहिरिँदै गएको छ, जहाँ फरक विचार राख्नेहरूलाई शत्रुका रूपमा हेरिन्छ।

दक्षिणपन्थीहरूले परम्परालाई अँगाल्दै परिवर्तनको विरोध गर्छन् भने वामपन्थीहरूले परिवर्तनलाई अँगाल्दै परम्परालाई अस्वीकार गर्छन्। यदि यो खाडल अझै गहिरिँदै गयो भने, यसले हाम्रो समाजलाई अस्थिर बनाउने खतरा छ।

तर, के नेपालका लागि कुनै अर्को बाटो छ?

यसको उत्तर हाम्रो आफ्नै सांस्कृतिक र आध्यात्मिक शिक्षामा भेट्न सकिन्छ-बुद्धले सिकाउनुभएको मध्यम मार्ग। यो कुनै एक चरमपन्थमा नजाने बाटो हो, न त कमजोरीको प्रतीक, न त अन्योलको सङ्केत। बरु, यसले सन्तुलन खोज्छ, किनभने साँचो प्रगति अन्धो कट्टरताबाट होइन, सन्तुलनबाट सम्भव छ।

जस्तो घृणाले मानिसलाई अन्धो बनाउँछ, त्यसैगरी कुनै पनि विचार वा विश्वाससँगको अत्यधिक लगावले पनि हामीलाई सत्य हेर्नबाट रोक्छ। जब हामी आफ्नै विचारधारासँग यति धेरै जोडिन पुग्छौँ कि हामी अरूलाई सुन्न, प्रश्न गर्न वा आफूलाई सुधार गर्न अस्वीकार गर्छौँ, तब हामी सत्यको खोजी होइन, केवल आफ्नो धारणा बचाउने प्रयास गरिरहेका हुन्छौँ।

ध्रुवीकरणको जन्जालबाट माथि उठ्न आवश्यक छ

नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्यले अन्य राष्ट्रहरूले गरेका गल्तीहरू दोहोर्‍याउने खतरा देखाउँदैछ। दक्षिणपन्थी आन्दोलनहरू अझै पनि पुरानो सोचमा अडिग छन्, जसले समावेशी परिवर्तनको बाटो रोक्छ। तर, अर्कोतर्फ, वामपन्थी धार पनि कठोर हुँदै गएको छ, कहिलेकाहीँ आलोचनालाई अस्वीकार गर्दै, र प्रगतिशीलताको नाममा नयाँ प्रकारको असहिष्णुता सिर्जना गर्दै।

तर, यदि नेपाल यही बाटोमा अघि बढ्यो भने, विभाजन अझै चर्किँदै जानेछ, र यसलाई सुधार्न झन् गाह्रो हुनेछ। हामी निरन्तर एकअर्कालाई आरोप लगाउने खेलमा अल्झिरहनेछौँ, जहाँ न कोही जित्नेछ, न त राष्ट्रको वास्तविक विकास सम्भव हुनेछ।

मध्यम मार्ग एक राजनीतिक दर्शनको रूपमा

मध्यम मार्ग भनेको केवल बीचको बाटो समात्नु मात्र होइन। यसले कुनै पनि ध्रुवीय सोचलाई नकारेर सत्य खोज्ने प्रयास गर्छ। यसले बुझ्छ कि बुद्धिमत्ता कुनै एक विचारधारामा सीमित हुँदैन। साँचो परिवर्तन विरोधी आवाजलाई हटाएर होइन, तिनबाट सिकेर सम्भव हुन्छ।

व्यवहारिक रूपमा, यसले राजनीतिक बहसलाई खुला बनाउनु पर्छ-जहाँ प्रश्न गर्न पाइन्छ, जहाँ नीति केवल विचारधाराको आधारमा होइन, प्रभावका आधारमा मूल्याङ्कन गरिन्छ, र जहाँ नागरिकहरूलाई पहिले नेपालीका रूपमा व्यवहार गरिन्छ, प्रतिद्वन्द्वीका रूपमा होइन। परिवर्तन आवश्यक छ, तर स्थिरता पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ। समावेशी प्रगतिको लागि कुनै पनि समूह असुरक्षित महसुस गर्नु हुँदैन।

सन्तुलित नेतृत्वको खाँचो

नेपाललाई अहिले यस्तो नेतृत्व चाहिन्छ जसले विभाजनबाट शक्ति खोज्ने होइन, बरु राष्ट्रलाई समावेशी र सन्तुलित मार्गतर्फ डोर्‍याउने प्रयास गरोस्। राजनीतिक दलहरूले केवल विरोधको लागि विरोध गर्ने शैली त्याग्नुपर्छ र राष्ट्रकै हितलाई केन्द्रमा राखेर नीति निर्माण गर्नुपर्छ। नागरिक समाजले खुला बहसलाई प्रोत्साहित गर्नुपर्छ, न कि विचारधाराको कठोर निगरानी गर्न। र व्यक्तिका रूपमा, हामीले फरक विचार राख्नेहरूप्रति घृणा वा पूर्वाग्रह होइन, संवादको बाटो अपनाउनुपर्छ।

यदि नेपालले न्यायसङ्गत, समावेशी, र स्थिर भविष्य निर्माण गर्न चाहन्छ भने, यो विचारधाराको द्वन्द्वमा फस्न सक्दैन। मध्यम मार्ग केवल आध्यात्मिक शिक्षा होइन-यो सुशासन, सक्रियता, र राष्ट्र निर्माणको लागि व्यवहारिक रणनीति हो। अब हामीले यसलाई अङ्गाल्नुपर्ने समय आएको छ।