सरकारी कार्यालयहरू खरानी भएका छन्, स्वास्थ्य चौकीहरू ध्वस्त छन्। बारम्बार एउटै प्रश्न उठिरहेको छ, अन्ततः हामीले के जलाएका हौँ?

यो केवल इँटा र ढुङ्गा होइन, हामीले विश्वास जलाएका छौँ। यो केवल झ्याल र पर्खाल होइन, हामीले भविष्यको आशा जलाएका छौँ।

परिवर्तनको नाममा सडकमा निस्किनेहरूले आफू न्याय खोज्दैछु भन्छन्। तर प्रश्न उठ्छ, के न्याय खरानीबाट पलाउँछ? के हामी आफैँले जलाएको राष्ट्रको भग्नावशेषबाट प्रगति निर्माण हुनसक्छ?

जब आन्दोलन हिंसामा बदलिन्छ, जब भिड भीडतन्त्रमा बदलिन्छ, सधैँ निर्दोषहरूकै पीडित हुन्छन्। स्कुल जलाउँदा एउटा बालकले भविष्य गुमाउँछ। स्वास्थ्य चौकी भत्किँदा आमा वा गर्भवती महिला उपचार बिनै मर्छिन्।

सडक बन्द हुँदा किसानको बाली कुहिन्छ, बिरामी अस्पताल पुग्नु अघि नै प्राण त्याग्छन्, विद्यार्थीहरू परीक्षा छुटाउँछन्, मजदुरले आम्दानी गुमाउँछन्, वृद्ध आमाबुबा घण्टौँ हिँड्न बाध्य हुन्छन्।

त्यसैले हामी आफैँलाई सोध्नुपर्छ – हामी वास्तवमै कोसँग लडिरहेका छौँ?

हामी भुल्छौँ कि सिंहदरबार, वडा कार्यालय, नगरपालिकाका भवनहरू नेताहरूका निजी दरबार होइनन्। यी त जनताको करबाट बनेका सार्वजनिक सम्पत्ति हुन्।

यिनै भवनहरूमा हाम्रा हजुरबुबाले पेन्सनको फारम बुझाउँछन्, दाजुभाइले छात्रवृत्तिको आवेदन दिन्छन्, छोरी-बुहारीको खोप अभिलेख राखिएको हुन्छ।

भ्रष्टाचारविरुद्धको क्रोधमा हामी आफ्नै सेवा र अधिकारलाई खरानी बनाउँदैछौं। राष्ट्रको सम्पत्ति जलाउनु भनेको आफ्नै घर जलाउनु हो।

इतिहासले बारम्बार हामीलाई चेतावनी दिँदै आएको छ। सुगौली सन्धिमा हामीले केवल भूमि होइन, गौरव पनि गुमाएका थियौँ।कोतपर्वमा न्यायको नाममा होइन, सत्ताको लालसामा रगत बगाइएको थियो।

२००७, २०४६ र २०६२/६३ का जनआन्दोलनहरूले परिवर्तनको सपना देखाए, तर सार्थक रूपान्तरण कहिल्यै आएन। राजा गएका, गणतन्त्र आएको, तर गरिबी यथावत् रह्यो। बेरोजगारी घटेन।

शिक्षा अझै विशेषाधिकारमा सीमित छ। तर त्यही समयका पीडित देशहरू उठे। जापान दोस्रो विश्वयुद्ध पछि परमाणु बमको खरानीबाट उठ्यो।

जर्मनी नाजीवादको समाप्ति पछिको विध्वंसबाट पुनर्निर्माणमा लाग्यो। दक्षिण कोरिया, कहिले काहीँ नेपाल भन्दा पनि गरिब, आज प्रविधि र शिक्षामा अगाडि छ।

किन भने उनीहरूले जलाउने होइन, निर्माण गर्ने बाटो रोजे। उनीहरूसँग अनुशासन थियो, दूरदृष्टि थियो, साझा उद्देश्य थियो।हामीले बुझ्नुपर्छ, भ्रष्टाचार चिच्याएर हट्दैन। यो केवल सिंहदरबारमा होइन, हाम्रो घर, मौनता र बानीमा पनि लुकेको हुन्छ।

हामी सर्टकट खोज्छौँ। पासपोर्ट छिटो पाउन घूस दिन्छौँ। स्कुलमा अनौपचारिक शुल्क तिर्छौँ र त्यसलाई ‘सहयोग’ भनिन्छ। त्यसैले भ्रष्टाचार राजनीतिमा मात्र होइन, हाम्रो भित्र पनि बस्छ।

जब गाउँको स्वास्थ्यचौकी जल्छ, पीडित मन्त्री हुँदैन। उपचार खोज्दै आएका आमा-बाबु पीडित हुन्छन्। जब वडाकार्यालय भत्किन्छ, एकल महिलाहरूको भत्ता रोकिन्छ। जब बस जलाइन्छ, विद्यार्थी र मजदुरहरूको रोजगारी बन्द हुन्छ।

यो कुनै क्रान्ति होइन, यो आत्मविनाश हो।

साँचो क्रान्ति आगोबाट होइन, विचार, सहानुभूति, मानिस र निर्माणबाट जन्मिन्छ। अब युद्ध सडकमा होइन, हाम्रो मनभित्र लडिनुपर्छ। हामीले अज्ञानता, घृणा, र अधैर्यतासँग लड्नुपर्छ।

टिकटक स्क्रोल गरेर इतिहास सिकिँदैन। फेसबुकमा चिच्याएर लोकतन्त्र बलियो बन्दैन। विदेशी नेताका उद्धरणले के अर्थ राख्छ जब हामी आफ्नै वडाको बैठकमा उपस्थित हुँदैनौँ?

बुद्धिबिना ऊर्जा केवल हिंसा बन्छ। र यस्तो कठिन घडीमा, हामीले कहिल्यै सीमान्तकृत समुदायलाई बिर्सनु हुँदैन। हिंसात्मक आन्दोलनको सबैभन्दा पहिले चपेटामा परेका हुन्छन्, सबै भन्दा कमजोरहरू।

एचआइभी परीक्षण कार्यक्रम हराउँछन्। तेस्रोलिंगी र ग्रामीण लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक युवाका सुरक्षित स्थानहरू बन्द हुन्छन्। आदिवासी कथाहरू धुवाँमा हराउँछन्। जब क्रान्तिको नाममा यिनका आवाज हराउँछ त्यहीँ हार सुरु हुन्छ।

नेपाल न केवल नक्सा हो, न केवल झन्डा नेपाल हाम्रा निर्णयहरू, हाम्रा अनुशासन, हाम्रा करुणा र हाम्रा साहस हुन्। हामीलाई अब आगो होइन, प्रतिबिम्ब चाहिएको छ। नेपाल खरानीबाट उठ्दैन। नेपाल निर्माणबाट उठ्छ।

म जन्मिएँ त्यहाँ, जहाँ सूर्य पहिलो चोटि सुनौलो मुकुट लगाएका हिमाली चुचुरालाई चुम्छ। जहाँ नदीहरू महाभारतका पहाडबीच चञ्चल सर्प झैँ बग्छन्, त्यस्तो सुन्दर भूमि जहाँ बादल पनि एकछिन विश्राम गर्छ।

नेपाल मेरो मातृभूमि जसले मलाई सरसोंको फूलले ढकमक्क परेको पाखामा र धानको गीत गाउने खेतहरूमा हुर्कायो। उत्तरतर्फ हिमालमा सपना सुतेका थिए, दक्षिणतिर पहाडका काखमा फलफूल फुलिरहेका थिए।

यो देवताको देश थियो, तर त्यस पोस्टकार्ड जस्तो सुन्दरतामाथि एउटा गहिरो सत्य लुकेको थियो, जुन कहिल्यै पर्यटक गाइडमा लेखिएको थिएन।

म यस्तो समाजमा जन्मिएँ जहाँ फरक हुनु भनेको मौन रहनु थियो। महिला हुनु भनेको अदृश्य हुनु थियो। र म जस्तो समलिङ्गी हुनु भनेको आफूले बोकेको होइन, अरूले थमाएको छाया बोक्नु थियो।

सानै उमेरदेखि मैले लुक्न जानेँ। मेरो कोमलता लुकाएँ। मेरो जिज्ञासा लुकाएँ। लुकाएँ त्यो पीडा जब म बस् होइन, बाँच्न चाहन्थेँ।

परम्पराले प्रेमभन्दा भारी तौल राख्थ्यो। पहिचान बनाइने कुरा थियो, रोजिने होइन। म त्यो कथाभित्र फिट भएन। त्यसैले मैले आफ्नै कथा लेख्न थालेँ। च्यातिएको कागजमा मस्यौदाले।

स्टेसन हुँदाका नै भरि गुन्जिएको कुहिरोले। म मौनता भित्रको आवाज बनेँ। वर्षौँपछि, म अर्कै आकाश मुनि उभिएँ, अस्ट्रेलिया। मेरो बाल्यकालको डाँडाबाट टाढा, तर स्वतन्त्रता नजिकै। यहाँ म केवल बाँचेन बाँच्न सिकेँ।

आज म आवाज हुँ – स्वास्थ्यका लागि। स्वतन्त्रताका लागि। मर्यादा र समानताको लागि। एचआइभीसँग बाँच्नेहरूका लागि। कलङ्क, लाज र डरले मौन भएका जीवनहरूका लागि। म किन बोल्छु भने, म जान्दछु देखिन्न के हो।

म किन लड्छु भने, म सम्झन्छु मौनताले मलाई के गुमायो। आज पनि जब म युके लिप्टसको रुखमुनि हिँड्छु, वा प्यासिफिक हावाले अनुहार छुन्छ, नेपाल मेरो मुटु भित्र गुन्जन्छ।

अझै पनि मेरो गाउँको सर्पझैँ बग्ने नदी सपना बन्छ। धानका बाला गीत गाउन थाल्छन्। म अझै पनि नेपाललाई माया गर्छु उ सुन्दर थियो भनेर होइन उसले मलाई जन्म दियो भनेर।

म वंश अनुसार अस्ट्रेलियन। रगत अनुसार नेपाली। तर सत्य अनुसार मानव। मैले सिकेँ एउटा शब्दले पहाड हल्लाउन सक्छ। एउटा आवाजले शताब्दी पुरानो मौनता चिर्न सक्छ। र प्रेम सबै रङ्गमा त्यो क्रान्ति हो, जुन सुन्न बाँकी छ।

त्यसैले म लेख्छु। मस्यौदा सुक्दा समेत। कागज च्यातिँदा पनि। किनभने कहीँ न कहीँ कसैलाई थाहा पाउनुपर्छ: ऊ एक्लो छैन।

तपाईँ भवन जलाउन सक्नुहुन्छ, तर त्यसले कहिल्यै त्यसमा बस्ने स्मृति जल्दैन। तपाईँ बाटो जलाउन सक्नुहुन्छ, तर त्यसमा हिँड्ने यात्रा कहिल्यै रोकिँदैन।

(लेखक बबीरानी पौडेल अस्ट्रेलिया निवासी लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसङ्ख्यक अधिकारकर्मी हुन्)