एक समय थियो-पत्रकारिता सत्ता र जनताबीचको अन्तिम भित्तो थियो। तथ्य पवित्र थिए, सत्य ढिलो आउँथ्यो तर गहिरो हुन्थ्यो, र विश्वास नै पत्रकारको एकमात्र सम्पत्ति थियो। तर आज त्यो भित्तो ढल्दैछ। न केवल राज्यको दबाबले, न त ठूला मिडियाको नियन्त्रणले, तर पत्रकारहरू आफैँलाई आकर्षक देखाउने नयाँ बजारको लोभले-सामाजिक सञ्जालको मुनाफामूलक पत्रकारिताले।

आज हरेक अनुभवी पत्रकार पनि आफ्नो युट्युब च्यानल, टिकटक अकाउन्ट, फेसबुक पेज, इन्स्टाग्राम रिल, एक्स (पहिलेको ट्विटर), वा थ्रेड्स खोलेर प्रत्यक्ष आम्दानी गर्न थालेका छन्। मञ्च फरक छन्, तर सूत्र एउटै छ-ध्यान (attention) नै पैसा हो।

तर ध्यान त आकर्षणले आउँछ-सत्यले होइन।

अब पत्रकारितामा समाचारभन्दा बढी “शो” बिक्छ। तथ्यको सटिकता होइन, भावनाको नाट्य रूपान्तरणले हिट गर्छ। शीर्षकलाई उत्तेजक बनाउनु पर्छ, थम्बनेल डर लाग्दो हुनुपर्छ, अनि भाषामा झगडा चाहिन्छ। यस्तै गर्दा मात्रै दृश्य (view) बढ्छ, अनि आय बढ्छ।

क्लिक नै आम्दानी बन्ने बित्तिकै पत्रकारिता व्यापार बन्छ। सानोतिनो विवादलाई “राष्ट्रिय सङ्कट” बनाइन्छ, सामान्य टिप्पणीलाई “ब्रेकिङ न्युज” भनिन्छ, अनि अरूको निजी पीडा पनि सार्वजनिक तमासा बनाइन्छ। रिस उठाउने कुराले बढी पैसा ल्याउँछ, त्यसैले सत्यभन्दा सनसनी हाबी हुन्छ।

कसैले भन्न सक्छ,“सबै पत्रकार यस्ता छैनन्।” हो, तर प्रणाली नै त्यस्तो बनाइएको छ जसले नैतिकता होइन, लोकप्रियताको मूल्य बढ्छ।

युट्युब, टिकटक, फेसबुक, इन्स्टाग्राम, एक्स र थ्रेड्स जस्ता प्लेटफर्मले सत्यका लागि होइन, उत्तेजनाका लागि तिर्छन्। जुन कुराले मानिसलाई भावनात्मक बनाउँछ, त्यसले पैसा कमाउँछ।

फलस्वरूप, पत्रकार र इन्फ्लुएन्सरबीचको दूरी हराइसक्यो। जो पहिले नीतिगत विषयमा अनुसन्धान गर्थे, उनीहरू अब “रिएक्सन भिडियो” बनाउँदै छन्। समाचार र मनोरञ्जनको सिमाना मेटिँदै गएको छ।

तर यसको असर गम्भीर छ-लोकतन्त्रको आधार नै कमजोर हुँदैछ।

जब नागरिकलाई तथ्य होइन, तमासा दिइन्छ, तब तर्क मरिन्छ। जब पत्रकारितालाई एल्गोरिदमले नियन्त्रण गर्छ, तब सत्यलाई बजारले खरिद गर्छ।

अब प्रश्न उठाउन जरुरी छ –

के सत्यलाई त्यस्ता एल्गोरिदमको हातमा सुम्पिन मिल्छ जसले हाम्रो रिस र डर बेचेर पैसा कमाउँछ?

के आदर्श र जिम्मेवार पत्रकारितालाई हामी “फोलोअर” र “लाइक”को बजारमा बेच्नेछौँ?

र के लोकतन्त्र टिक्न सक्छ, जब समाचारहरू व्यापार र दृश्यमा परिणत हुन्छन्?

पत्रकारिताको आत्मा मर्ने क्रममा छ-एक क्लिक, एक भ्यु, एक सेकेन्डमा।

अब आत्ममन्थनको समय आएको छ। पत्रकार, मिडिया हाउस र दर्शक सबैले मिलेर यो ‘कन्टेन्ट बजार’ बाट पत्रकारिताको आत्मा फिर्ता ल्याउनुपर्छ। समाचार फेरि समाचार बन्नुपर्छ-मनोरञ्जन होइन।
सत्य फेरि पवित्र बन्नुपर्छ – विक्रीको वस्तु होइन।

किनभने जब हामी सत्यलाई तमासासँग साट्छौँ, तब केवल पत्रकारिता हराउँदैन-हाम्रो बुझ्ने क्षमता पनि हराउँछ।