माधब दुलाल/काठमाडौं (पहिचान) साउन १० – नेपालमा पहिलो पटक समलिंगी विवाह दर्ता भएको छ । डडेल्धुराको परसुराम नगरपालिकामा नेपालकै इतिहासमा पहिलो पटक समलिंगी जोडीको विवाह दर्ता भएको हो । समलिंगी विवाहको कानुन निर्माणको काम भइरहेका वेला समलिंगी जोडीको विवाह दर्ता हुनुलाई महत्वका साथ हेरिएको छ । सम्भवत समलिंगी विवाह दर्ता हुने नेपाल दक्षिण एसियामै पहिलो देश हो ।

कैलालीकी मोनिका शाहीले डडेल्धुराका केटासंग विवाह गरेकी हुन् । उनले डडेल्धुराको परशुराम नगरपालिका १२ का रमेश नाथ संग बिवाह गरेकी छन । कैलालीको लम्किीचुहा नगरपालिका–१ की मोनिका शाहिले यस अघि नेपालमै पहिलो, अन्यबाट राहदानी बनाएकी थिईन । मोनिका र रमेशले गत बैशाख २४ गते सामाजिक परम्परा एवं विवाह दर्ता ऐन २०२८ अनुसार विवाह गरेका थिए ।

छ महिना अघि प्रेममा परेका उनीहरुले गत बैशाखमा विवाह गरी श्रीमान÷श्रीमतीको साईनोलाई पुर्णता दिएका हुन । हाल मोनिका आफुले विवाह गरेका कारण विवाह पुर्व बनाएको नागरिकतामा भएको नाम सञ्चयाउन जिल्ला प्रशासन कार्यालय डडेल्धुरा पुगेकी छन । नागरिकतामा उनको नाम मनोज शाही छ ।

मोनिकाले तेस्रोलिंगी भएको थाहा भए संगै गरेको लामो संघर्ष पछि मात्रै नेपालमा पहिलो पटक जारी गरिएको अन्य बाट मनोज शाहीको नामबाट राहदानी पाएकी थिईन । उनले राहदानी प्राप्त गर्नु भन्दा पहिले नागरिकता÷राहादानी तथा अन्य फर्ममा महिला÷पुरुष भनेर मात्र छुट्याईन्थ्यो । अहिले अन्य भनेर राखिने गरेको छ । परशुराम नगरपालिकामा साउन ६ गते विवाह दर्ता गरेका मोनिका र रमेश नाथ दम्पत्ती नागरिकतामा भएको मनोज नाम सच्याई मोनिका बनाउन प्रशासन कार्यालय डडेल्धुरा पुगेको बताउँछन ।

राहदानी, नागरिकता र विवाह दर्तामा मनोज शाही नाम भए पनि आफुले विवाह गरि सकेकाले नाम सच्याईनु पर्ने उनको माग छ । तर उनको पहिलो नाम नै सच्याईनु पर्ने माग भएका कारण सहजै नाम परिवर्तन गर्न भने प्रशासनले मानेको छैन ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी जनकराज भट्ट कार्यालय बाहिर रहेका कारण पनि उनको नाम सच्याउन नसकिने निमित्त एवं सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी करुणाकर अवस्थी बताउँछन । ‘मलाई त्यती अधिकार छैन, यस बारे मैले पनि आवश्यक जानकारी लिनु पर्छ, प्रमुख जिल्ला अधिकारीले पनि कानुनी प्रक्रिया बुझेरै नाम परिवर्तनका लागी पहल थाल्नु पर्ने देखिन्छ ।’–उनी भन्छन् ।

शाहीले पहिले कैलालीबाट पुरुषको नाम मनोज शाहीबाट नागरिकता प्राप्त गरेकाले पहिलो नाम नै परिवर्तन गर्नु पर्ने भनिएको छ, हामी यस सम्बन्धमा कानुन बाहिर रहेर काम गर्न सक्दैनौ । तर उनको अधिकार प्राप्तीका लागी बाधक बन्दैनौ । चार÷पाँच दिन भित्र प्रमुख जिल्ला अधिकारी कार्यालयमा उपस्थित भए सगै उनको काम अघि बढ्ने निमित्त प्रमुख जिल्ला अधिकारी अवस्थीले बताएका छन् ।
२०६४ साल पुष ६ गते सर्वोच्च अदालतले समलिंगी विवाहबारे अध्ययन गरेर प्रतिवेदन बुझाउन सरकारलाई निर्देशनात्मक आदेश दिएको थियो । सर्वोच्चको आदेश पछि गठन भएको समितिले दुई बर्षअघि समलिंगी विवाहलाई मान्यता दिनुपर्ने निष्कर्ष सहितको प्रतिवेदन प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रीपरिषद्को कार्यालयमा बुझाएको थियो । मन्त्रीपरिषद्को कार्यालयले प्रतिवेदन अनुसार कानुन निर्माणको तयारी गर्न महिला बालबालिका तथा समाज कल्याण मन्त्रालयमा पठाएको थियो । मन्त्रालयले अहिले प्रतिवेदन अनुसार कानुनको मस्यौदा निर्माण गरिरहेको छ ।
कर्णबहादुर शाही र मनसरा शाहीको कोखबाट कान्छि सन्तानको रुपमा जन्मिएकी शाहीले तीन महिना पहिले रमेश नाथ योगीसँग विहे गरेको सार्वजनिक गरेकी थिइन । शाहीले पहिचान अनलाइनसँग भनिन ‘ हामी खुसि छौँ, तर हामी मात्रै खुसि भएर हुँदैन, म जस्ता लाखौ समलिंगी तेस्रोलिंगी दिदी बहिनीहरू खुशी हुनुपर्छ । मोनिकाले आफूलाई स्ट्रङ लेडीको रुपमा चिनाउँदै आएकी छन् ।
उनले रमेशको जन्मदिने आमाबाबुको समर्थनमा आफूले तेस्रोलिंगी महिला भएरै समलिंगी विवाह दर्ता गरेको वताइन । उनले नाम परिवर्तनका लागि जिल्ला प्रशासन कार्यालय डडेल्धुरालाई आग्रह गरेको सुनाइन । समलिंगी विवाह दर्ता गरेकोमा मोनिकालाई यौनिक तथा लैंगिक अल्पसंख्यकको अधिकार प्राप्तिका अभियन्ता एवं पूर्व सभासद् सुनिलबाबु पन्तले बधाइ दिएका छन् ।
नील हिरा समाजको नर्वेजियन परियोजनामा मानवअधिकारकर्मीको रुपमा कार्यरत मोनिका लिंगको महलमा ‘अन्य’ उल्लेख गरेको पासपोर्ट लिने नेपालमा पहिलो तेस्रोलिंगी महिला हुन् ।
डडेल्धुराबाट पत्रकार प्रकाश पार्कीको सहयोगमा

यो पनि पढ्नुहोस

पत्नीकै सहयोगमा पतिको समलिङ्गी बिहे!

नेपालमा पहिलो पटक समलिंगी विवाह दर्ताः मोनिका र रमेशले रचे इतिहास