काठमाडौँ : म्यानमारका प्रधानमन्त्री मिन आङ हलिङसँग भेट गरेका भुटानी प्रधानमन्त्री छिरिङ तोब्गेको आलोचना भएको छ। तोब्गेले म्यानमारमा सन् २०२१ को सैन्य विद्रोह पछिको अत्याचारका लागि विश्वव्यापी रूपमा निन्दा गरिएका हलिङलाई भेटेर प्रशंसा गरेका थिए।

तोब्गेले थाइल्यान्डको बैंककमा साइडलाइन भेटवार्ता गरेर नरसंहार र मानवता विरुद्धको अपराधको आरोप लागेका हलाङ्गको प्रशंसा गर्नुले भुटानको कूटनीतिक हैसियतलाई हल्लाएको भन्दै विरोध भएको छ।

बैंककमा बिमस्टेक शिखर सम्मेलनको छेकोमा भेटघाट सहितको तस्बिर राखेर तोब्गेले आफ्नो फेसबुक पेजमा जनरललाई भेट्न पाउँदा खुसी व्यक्त गरेका थिए। भुटानका राजाको शुभकामना दिएको र दुईपक्षीय सहयोगको कुरा गरेको लेखेका थिए।

तर, तोब्गेले अहिले त्यो फेसबुक पोस्ट हटाएका छन्। भुटानको लामो समयदेखिको शान्ति, करुणा र तटस्थताको छविमा विश्वासघात गरेकाले माफी माग्न र राजीनामा दिनुपर्ने प्रतिक्रियाको ओइरो लागे पछि उनले पोस्ट डिलिट गरे।

तोब्गेको आधिकारिक फेसबुक पेज (जसका २,२२,००० भन्दा बढी फलोअरहरू छन्) मा देखिएको पोस्ट धेरैले स्क्रीनसट गरेर भाइरल बनाएका छन्। तोब्गेले भने मेटाएका छन्। फेसबुक पेज मेटाएपछि शङ्का झन् बढेको देखिएको छ।

गम्भीर मानवअधिकार उल्लङ्घनका जिम्मेवार हलिङ सँग भेटेर,’म यी सम्बन्धहरूलाई बलियो बनाउन र आगामी वर्षहरूमा अझ नजिकको सहयोग निर्माण गर्न सँगै काम गर्न तत्पर छु,’लेखेका भुटानी प्रधानमन्त्रीको पोस्टमा बर्मेली नागरिकहरूले आक्रोश र अविश्वासको बाढी ल्याए। मानवता विरुद्धको अपराधको लागि व्यापक रूपमा निन्दा गरिएको व्यक्तिलाई वैधता दिने र प्रशंसा गरेको आरोप भुटानी प्रधानमन्त्रीमाथि लागेको छ।

जय यान आङले लेखे,’यति धेरै पीडा दिने युद्ध अपराधीको साथ उभिनुमा तपाईँलाई लाज लाग्छ। यसले भुटानले चिनिने शान्ति र करुणाको मूल्यलाई प्रतिबिम्बित गर्दैन।’

हलिङको प्रशंसा गर्ने तोब्गेका कारण कूटनीतिक विवाद बढेको देखिएको छ। भुटानको अन्तर्राष्ट्रिय छविमा ठुलो दाग बनेको टिप्पणी सार्वजनिक भएका छन्।

भुटानी राजाको सन्देश दिएर तोब्गेले भुटानको राजतन्त्रलाई विश्वव्यापी लज्जाको क्षणसँग जोडेको आरोप लागेको छ। ‘यो अब छिरिङ तोब्गेको बारेमा मात्र होइन,’ एक बर्मी शिक्षाविद्ले भने,’यो भुटानको मौनता, यसका संस्थाहरू र देशले आफ्ना मूल्यमान्यताहरूलाई कायम राख्छ वा चुपचाप अगाडि बढ्ने प्रयास गर्छ भन्ने बारेमा हो।’

अहिलेसम्म प्रधानमन्त्री तोब्गेले कुनै सार्वजनिक वक्तव्य, स्पष्टीकरण वा माफी मागेका छैनन्। उनी विवादलाई सम्बोधन गर्नुको सट्टा त्यसबाट ध्यान मोड्ने प्रयासको रूपमा फेसबुक पोस्ट मेटाएर मौन छन्।

म्यानमारकी एमिली इन्गिनले भनिन्,’तपाईँ युद्ध अपराधीसँग हात मिलाउनु, उसको प्रशंसा गर्नु, आफ्नो राजालाई त्यसमा तान्नु र त्यसपछि जबाफदेहिताबाट गायब हुनु हुँदैन।’

अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी अदालतले सन् २०२४ को अन्त्यमा रोहिंग्या र अन्य नागरिकहरूमाथि सैनिक दमनको क्रममा गरिएको अत्याचारमा हलिङलाई पक्राउ वारेन्ट जारी गरेको थियो। एकै महिनामा पाँच वर्ष मुनिका कम्तीमा ७३० बालबालिका सहित ६,७०० भन्दा बढी रोहिंग्या मारिएका थिए।

हलिङलाई म्यानमारको चलिरहेको गृहयुद्धको बीचमा मानवीय सहायता अवरुद्ध गर्ने र क्रूर आक्रमणको योजना बनाएको आरोप पनि लागेको छ। हलिङले सन् २०२१ मा सेनाले म्यानमारमा निर्वाचित सरकार हटाएर सैन्य ‘कू’मार्फत सत्ता कब्जा गरेका थिए। सैनिक सरकारले राज्य सल्लाहकार तथा नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता आङ सान सुकी र राष्ट्रपति विन मिन्टसहितका नेतालाई पक्राउ गरेर जेल हालेको छ।

त्यस्ता व्यक्तिको भुटानी प्रधानमन्त्रीले प्रशंसा गरेपछि बर्मेलीहरूले कडा प्रतिक्रिया दिए। केही प्रतिक्रिया यस्ता छन् :

“भुटानका प्रधानमन्त्रीले आतङ्कवादी म्यानमार सेनासँग भेटेको देख्दा स्तब्ध भए। यो हिटलरलाई समर्थन गर्नु जस्तै हो।”

“भुटानमा निराश। हामीले सोचेका थियौँ कि तपाईँको देश शान्तिको पक्षमा छ। शान्ति त्यस्तो देखिँदैन”

“मिन आङ हलिङ एक हत्यारा र बलात्कारी हो। उसले हाम्रा बच्चाहरूलाई मारे र हाम्रा गाउँहरू जलाए। भुटान, किन?”

“हामी क्रूर शासन अन्तर्गत मरिरहेका छौँ र तैपनि तपाईँ मुस्कुराउँदै हाम्रो हत्यारासँग हात मिलाउनुहुन्छ। लाजमर्दो कुरा।”

“पीडित मानिसहरूलाई सहयोग गर्नुको सट्टा, भुटानका प्रधानमन्त्री हत्यारासँग फोटो खिचिरहेका छन्।”

“भुटान सरकारले हाम्रो सम्मान गुमाएको छ। हामी यो कहिल्यै बिर्सने छैनौँ।”

“कुनै पनि वास्तविक नेता मिन आङ हलिङ जस्तो युद्ध अपराधीको छेउमा उभिनु हुँदैन।”

“कृपया जनताको साथमा रहनुहोस्, हत्याराहरूको साथमा होइन। हाम्रो हृदयमा भुटानको छवि बिग्रिएको छ।”

“तपाईँ दुष्टको साथमा उभिनुभयो। हामीबाट मौनताको आशा नगर्नुहोस्।”

“भुटानले सैतानसँग सम्झौतामा हस्ताक्षर गर्न पनि सक्छ। यो विश्वासघात हो।”

“तोब्गे१ तपाईँले हाम्रो सपनाहरू नष्ट गर्ने हत्याराको रगतले भरिएको हात मिलाउनुहुन्छ।”

“भुटान, सकल राष्ट्रिय खुसीको भूमि, तपाईँ कसरी कसाईको साथमा हुन सक्नुहुन्छ?”

“के तपाईँ यसरी दया देखाउनुहुन्छ? हाम्रा बच्चाहरूको उत्पीडकसँग मुस्कुराएर?”

“हामीले सत्यको साथमा उभिने भुटान जस्ता नैतिक देशहरूमा भरोसा गरेका थियौँ। तपाईँले त्यो आशा तोड्नुभएको छ।”

“लाखौँ विस्थापित र पीडित छन्। जनरलसँग हात मिलाउनु हाम्रो हृदयमा छुरा हो।”

“निर्दोषहरू हरेक दिन मरिरहेका छन्, र तपाईँले तिनीहरूको हत्यारासँग हात मिलाउनुहुन्छ।”

भुटानको संलग्नता, औपचारिक वा कूटनीतिक प्रकृतिको भए पनि, मानवता विरुद्धको अपराधको आरोप लागेको शासनलाई वैध बनाउने जोखिम देखिएको जानकारहरू बताउँछन्।

सकल राष्ट्रिय खुसी दर्शन, अहिंसात्मक बौद्ध सिद्धान्तहरू, र द्वन्द्वहरूमा विश्वव्यापी तटस्थताको लागि परिचित भुटानले अब त्यो छविलाई खतरामा पार्ने टिप्पणी सार्वजनिक भएका छन्। भुटानको नैतिक विश्वसनीयता कमजोर भएको छ। हलाङ्गको प्रशंसा गरेर भुटानको तटस्थतामा सम्झौता गरिएको आरोप तोब्गेमाथि लागेको छ।

विशेष गरी जातीय मुद्दाहरूमा भुटानको आफ्नै रेकर्ड छ। १९९० को दशकको सुरुवातमा, भुटानले १,००,००० भन्दा बढी जातीय नेपाली भाषी ल्होत्शाम्पा मानिसहरूलाई निष्कासन गर्‍यो। जसले गर्दा दक्षिण एसियाको सबैभन्दा लामो शरणार्थी सङ्कटहरू मध्ये एक निम्त्यायो।

दशकौँसम्म पूर्वी नेपालका शिविरहरूमा बस्न बाध्य भए। धेरैलाई पछि पश्चिमी देशहरूमा पुनर्स्थापित गरियो। भुटानले कहिल्यै औपचारिक रूपमा यो निष्कासनलाई जातीय सफायाको रूपमा स्वीकार गरेको छैन।

राजनीतिक कैदीहरूको व्यवहार र देश भित्र असहमति राख्ने ठाउँको अभावको बारेमा चिन्ताहरू कायमै देखिएका छन्। मानव अधिकार समूहहरूले लामो समयदेखि भुटानमा प्रेस स्वतन्त्रता र राजनीतिक विरोधको अभावको आलोचना गर्दै आएका छन्।

भुटानी नागरिकहरूले तोब्गे र म्यानमारका तानाशाहबीचको भेटघाटले भुटानलाई नैतिक, धार्मिक, कूटनीतिक र राजनीतिक रूपमा महान् बनाउन भुटानका वर्तमान राजाको अथक प्रयासमा ठुलो धक्का लागेको उल्लेख गरेका छन्।

दशकौँदेखि सावधानीपूर्वक कायम राखिएको राजाको प्रतिष्ठामा प्रतिष्ठा अब प्रधानमन्त्रीको मेटाइएको सन्देशमा उल्लेख गरिएकै कारणले गर्दा क्षति पुगेको भुटानी नागरिकले प्रतिक्रिया सार्वजनिक गरेका छन्।

भुटानसँग सम्बन्धित सामाजिक सञ्जालका फोरमहरू आक्रोशित टिप्पणीहरूले भरिएका छन्। लामो समयदेखि आफ्नो देशको सिद्धान्तनिष्ठ अन्तर्राष्ट्रिय अडानमा गर्व गर्ने भुटानी जनता अब आफ्नो प्रधानमन्त्रीले आफ्नो कार्य स्वीकार गर्ने वा पद छोड्ने प्रतीक्षामा छन्।

भुटानी सरकारले आधिकारिक प्रतिक्रिया जारी गरेको छैन। यद्यपि, म्यानमार र बाहिरका लोकतन्त्र समर्थकहरूको नजरमा भुटानको प्रतिष्ठामा असर गर्न सक्ने विश्लेषकहरूको प्रतिक्रिया छ।

भुटानले अब आफ्नो अडान स्पष्ट पार्न औपचारिक सार्वजनिक रूपमा विज्ञप्ति जारी गरी म्यानमार नरसंहारका पीडितहरूसँग ऐक्यबद्धता व्यक्त गर्न र विश्वव्यापी मानव अधिकार समर्थकहरूलाई भुटान शान्ति, न्याय र मानवताको पक्षमा रहेको आश्वस्त पार्नु पर्ने सुझाव सामाजिक सञ्जालमा व्यक्त भएका छन्।