काठमाडौं-देशको समृद्धिका लागि केही गर्ने सङ्कल्प बोकेर दुई युवाले फरक फरक बाटो रोजे। एउटाले विज्ञान र अनुसन्धानका माध्यमबाट मातृभूमिमा योगदान दिन अमेरिका छाडे। अर्काले, राज्यबाट बेवास्ता भइरहेको कर्णालीको आवाज केन्द्रसम्म पुर्‍याउन नाङ्गो खुट्टा टेक्दै ३१ दिनको पैदल यात्रा गर्‍यो।

तर, दुवैको स्वागत राष्ट्रप्रमुखको निवासमा एउटै हुन सकेन। एउटालाई स्याबासी, अर्कोलाई गोल्डस्टार जुत्ता।

यो घटनाले प्रधानमन्त्रीको ‘ढोका कसका लागि खुल्छ र कसका लागि बन्द हुन्छ?’ भन्ने सवाललाई बलियो बनाएको छ।

शेर्पाको फिर्ती, बालुवाटारको मिठो स्वागत

अमेरिकाको हार्वर्ड विश्वविद्यालयबाट इम्युनोलोजीमा अध्ययन पूरा गरेका मिङ्मार शेर्पा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको आग्रहबाट प्रेरित भई नेपाल फर्किए। उनले बेलायतको ब्रिष्टल विश्वविद्यालयसँग सहकार्य गर्दै १० करोड रुपैयाँ बराबरको जनस्वास्थ्य अनुसन्धान परियोजना सुरु गरे। नसर्ने रोग, पोषण र ग्रामीण जनस्वास्थ्यका क्षेत्रमा केन्द्रित यो परियोजनाले हालसम्म सोलुखुम्बुमा १,७०० भन्दा बढीलाई सेवा दिइसकेको छ।

शेर्पाले प्रधानमन्त्री ओलीसँग बालुवाटारमै भेट गर्दै वैज्ञानिक अनुसन्धानमा राज्यको लगानी आवश्यक भएको सुझाव दिए। प्रधानमन्त्रीले उनलाई समय दिए, कुरा सुने, राष्ट्र सेवाको भावनालाई खुलेर सराहना गरे र उज्ज्वल भविष्यको शुभकामना पनि दिए।

सुर्खेतका नवराज बोहरा प्रधानमन्त्रीसँग भेट गर्न राजधानी आइपुगे, त्यो पनि नाङ्गो खुट्टा टेक्दै। उनले बोकेको कुरा व्यक्तिगत थिएन—त्यो थियो कर्णालीको मौन चित्कार, सेवा र सुविधाबाट पन्छाइएको राज्यको अर्को अनुहार।

३१ दिनको यात्रा, सयौँ किलोमिटरको धुलो र घाम। तर बालुवाटारले उनलाई फर्कायो। उनले प्रधानमन्त्रीसँग समय पाउन सकेनन्। अभिवादन स्वरूप उनलाई दिइयो एक जोडी गोल्डस्टार जुत्ता—सान्त्वना, सम्मान होइन।

शेर्पाले अन्तर्राष्ट्रिय डिग्री ल्याए, नवराजले स्थानीय पीडा। एउटाको आवाज प्राविधिक र वैज्ञानिक थियो, अर्काको आवाज सामाजिक र मानवीय। तर, स्वागतमा परेको भेदले राज्यको चरित्र प्रस्ट देखाएको छ।

के समस्या भोगेर आउने नागरिकको आवाज शासकको कानसम्म पुग्दैन? के सत्ता संवाद केवल सीवी र सर्टिफिकेटमा आधारित हुन थालेको छ?

शेर्पाको योगदान निश्चय नै प्रशंसायोग्य छ। उनले विज्ञान र प्रविधिको माध्यमबाट समाज परिवर्तनको ढोका खोल्ने प्रयत्न गरिरहेका छन्। तर नवराजले बोकेको पीडा पनि कम गहिरो थिएन। उनले उजागर गर्न खोजेको कुरा थियो—कर्णालीका नागरिकको वञ्चित अवस्था, सुशासनको अभाव, र क्षेत्रीय असमानता।

लोकतन्त्रमा दुई तहको नागरिकता?

नवराजजस्ता युवाको उपेक्षा लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थामाथि नै प्रश्न हो। सत्ता र जनताबीच संवादको पुल झनै कमजोर बनाउने व्यवहार हो। लोकतन्त्रमा जनताको दुःख सुन्नु सरकारको दायित्व हो, वैकल्पिक ‘शुभकामना’ होइन।

यदि बालुवाटारमा वैदेशिक डिग्री ल्याउनेलाई मात्र सम्मान गरिन्छ भने त्यो देशले आफ्नै भूमिमा चप्पल घिसारेर आएको सत्य सुन्न सक्दैन। यस्तो खाडल चिर्न नसके ‘समृद्ध नेपाल’ भन्ने नारा केवल बुलेटपोइन्टको भाषणमा सीमित हुनेछ।

मिङ्मार शेर्पा र नवराज बोहरा—यी दुई पात्र एउटै मुलुकका विपरीत ध्रुव हुन्। एउटाले विदेशको अनुभव ल्याए, अर्काले गाउँको पीडा। दुवै देशका लागि केही गर्न चाहन्थे।

तर राज्यको नजर एकतर्फी देखियो। सत्ताले कुन आवाज सुन्छ र कुन चुप लगाउँछ—त्यहीँबाट राज्यको संवेदनशीलता र लोकतान्त्रिक चरित्रको आकलन हुन्छ। यदि बालुवाटारको ढोका साँच्चिकै ‘जनताको’ हो भने, त्यो दुवैका लागि खुला हुनुपर्छ—विदेशी डिग्री ल्याउनेका लागि मात्रै होइन, गाउँको पीडा बोकेर आउनेका लागि पनि।